Müttakī el-Hindî’nin (ö. 975/1567) Süyûtî’ye ait üç eserdeki rivayetleri fıkıh konularına göre alfabetik olarak düzenlediği hadis kitabı.
Tam adı Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-aķvâl ve’l-efâl olup Süyûtî’nin Cemu’l-cevâmiı ile aynı müellifin yaklaşık 10.000 hadis ihtiva eden el-Câmiu’ś-śaġīr’i ve 5000 kadar hadisin yer aldığı onun zeyli durumundaki Ziyâdetü’l-Câmi adlı kitapları esas alınarak hazırlanmıştır.
İstişhâd için işaret edilenler dışında eserde Haydarâbâd baskısına göre 46.180, Beyrut neşrine göre 46.624 hadis bulunmaktadır.
Süyûtî’nin bu eserlerinden ilkinin tamamlanmamış olmasını ve tertibi itibariyle kullanım güçlüğü arzetmesini göz önüne alan, diğer ikisinden de faydalanmanın kolay olmadığını düşünen Müttakī el-Hindî eserler üzerinde beş kademeli bir çalışma yapmıştır. İlk olarak el-Câmiu’ś-śaġīr ve Ziyâdetü’l-Câmide yer alan rivayetlerin kavlî olanlarını bir araya getirip fıkıh konularına göre alfabetik biçimde tertip ettiği esere Menhecü’l-ummâl fî süneni’l-aķvâl adını vermiştir. İkinci merhalede Cemu’l-cevâmide olup el-Câmiu’ś-śaġīr ile Ziyâdetü’l-Câmide bulunmayan kavlî hadisleri toplayarak yine fıkıh konularına göre düzenlemiş ve eseri el-İkmâl li-Menheci’l-ummâl diye adlandırmıştır. Üçüncü merhalede Menhecü’l-ummâl ile el-İkmâl’i konu başlıklarına göre alfabetik olarak peş peşe kaydedip birleştirmiş ve bu eserine de Ġāyetü’l-ummâl fî süneni’l-aķvâl adını vermiştir. Dördüncü merhalede Cemu’l-cevâmide yer alan fiilî hadisleri fıkıh konularına göre tertip ederek Müstedrekü’l-aķvâl bi-süneni’l-efâl’i ortaya koymuş, beşinci merhalede ise Ġāyetü’l-ummâl ile Müstedrekü’l-aķvâl’i birleştirip Kenzü’l-ummâl’i meydana getirmiştir.
Herhangi bir konudaki hadislere topluca ulaşmak isteyenler için kolaylık sağlayan kitapta rumuzlarla hadislerin kaynağı belirtilmiş, sahâbî râvisi zikredilmiş, varsa Süyûtî’nin değerlendirmeleri ve sıhhat durumuyla ilgili bilgiler kaydedilmiştir. Kenzü’l-Ǿummâl’in telifi üzerine Müttakī el-Hindî için hocası Ebü’l-Hasan el-Bekrî, “Bütün insanlığın Süyûtî’ye, Süyûtî’nin de Müttakī’ye minnet borcu vardır” demiştir. (Dia, cilt: 25; sayfa: 263)
ALİ el-MUTTAKÎ el-HİNDÎ KİMDİR?
Kenzü’l-ummal adlı hadis kitabının müellifi olmakla meşhur Hindistanlı sufi ve hadis alimidir
885’te (1480) Orta Hindistan’da Burhânpûr’da doğdu.
1536’da Mekke’ye gitti. Muhammed es-Sekafî’den Kādiriyye, Şâzeliyye ve Medyeniyye hilâfeti alarak irşad faaliyetlerine başladı. Öte yandan dinî ilimler tahsiline devam edip İbn Hacer el-Heytemî gibi âlimlerden ders gördü. 944-961 (1537-1554) yılları arasında Hindistan’a giderek Gucerât başkadısı oldu; icraatından rahatsız olan çevrelerin Sultan ile aralarını açma girişimleri üzerine tekrar Mekke’ye döndü. Hayatının geri kalan kısmını Mekke’de ilim tedrîsi ve irşad faaliyetleriyle geçiren Müttakī el-Hindî 2 Cemâziyelevvel 975 (4 Kasım 1567) tarihinde vefat etti.
Kaynaklarda sûfîliğin yanı sıra hadis ve fıkıh âlimi olarak tanınan Müttakī el-Hindî’nin Mekke’deki dergâhının hem ilim ve irşad merkezi, hem de özellikle Hindistan’dan gelen Hacılarla yardıma muhtaç insanların barındığı bir mekân olduğu, masraflarının Gucerât sultanlarının gönderdiği malî destekle kendisi ve talebelerinin kitap istinsahından elde ettikleri gelirlerle karşılandığı belirtilmektedir. Hicaz’daki Osmanlı idaresinden de itibar görmüş, Osmanlı topraklarından kendisine intisap edenler olmuştur. Mâlvâ ve Gucerât sultanlıkları ile iyi ilişkileri yüzünden Hindistan’da Bâbürlü yükselişini pek hoş karşılamadığı anlaşılmaktadır.
Not
Kutuphanemdekki (Babamın) kenzu ummal resmi
İbrahim Halil ER
