Fatimi halifesi Hakim bi-Emrillah’ın kendini ilah olarak ilan etmesi (30 Mayıs 1017) üzerine ortaya çıktı. Hakim bi-Emrillah, anormal davranışları olan yarı deli bir insandı. Zulmetmek ve öldürmekten zevk alırdı. Hareketin asıl kurucusu İranlı Hamza b. Ali olup, yeni dinin imamı oldu. Bu din bir anlamda İsmaili mezhebinde ortaya çıkmış sapkın bir gruptur. Dürzi isminin verilmesinin nedeni de; Hamza’nın yardımcısı Anuş Tegin (Neştekin) ed-Derez’den dolayı Dürzi ismini almıştır. Fakat harekete ismini vermiş olmasına rağmen Dürzilerce derez mürtet kabul edilmektedir.
Fatimi halifesine karşı Mısırlıların isyan etmesi ve halifenin öldürülmesi üzerine Dürziler Lübnan dağlarına sığındılar. Yüzyıllarca faaliyetlerini gizlediler. İnanç sistemleri hakkında fazla bir bilgiye sahip olunmayan gizemli bir örgüt haline geldiler. Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın Suriye seferi sırasında Dürzileri yenip mabetlerine girmesi üzerine burada ortaya çıkan eserler sayesinde kimlikleri hakkında biraz bilgi sahibi olunabilindi.
Dinin temel esası; ilah olarak Hakim bi Emrillah’a inanmak, Hamza b. Ali ve yardımcılarını (Hüdhüd) kabul etmek. Yedi esası kabul etmektir. Hudud, Dürzilerce peygamber derecesindedir. Her dönemde farklı isim ve surette hudhudler gelmektedirler.
Yedi prensipte şunlardır:
1. Doğru sözlü olmak. Sadece kendilerine
2. Din kardeşlerini korumak
3. Var olmayan ibadetten vaz geçmek. İslami ibadetleri kaldırdılar.
4. İblis ve azgınlardan uzaklaşmak
5. Hakim bi-Emrillah’ı ilah tanımak 6. Hakimin hüküm ve fiillerine rıza göstermek.
7. Her durumda Hakimin hükümlerine boyun eğmek.
Tek kişilik evlilik olup, kendilerinin dışındaki kimselerle evlilik yasaktır. Kadın ve erkeğin eşit kabul edildiği bir evlilik anlayışı vardır. Tenasuh ilkesini kabul etmişlerdir. Durzilik daha sonra yayılmayı durdurmuş, bundan sonra durziliğe giriş ve çıkış yasaklanmıştır.
Tarihte ve günümüzde dört büyük Dürzi aile görülür. Bunlar; Tenühiler, Şihabiler (Bu aile Müslüman, Hristiyan ve Dürzi olarak üçe bölünmüştür.), Ma’niler ve Canbolatlar (Dürziler içindeki en geniş ve güçlü ailedir. Kilis ve Antep bölgesine yerleşmiş olan Canbolat b. Kasım el-Kürdi’den ismini almıştır.)’dır.
Günümüzde kesin sayıları bilinmemekle birlikte Lübnan, Filistin ve Suriye’de toplam 450-500.000 oldukları sanılmaktadır. Dürziler, Ortadoğu’da azınlık olmalarına rağmen bölgenin politikasını ve kültürel durumunu yönlendirebilmektedir. Özellikle Suriye ve Lübnan politikalarında ağırlıkları bulunmaktadır.
İbrahim Halil ER
