Harran Emevi’lere Başkentlik yaptı

Emevilerin Başkenti HARRAN (Urfa)

Urfa Harran (Harran, Türkiye’nin Şanlıurfa ilinin bir ilçesidir. Suriye sınırına yakın olan bir ilçedir. Şanlıurfa’ya 44 kilometre uzaktadır. Dünyanın ilk bilim merkezlerinden biridir. Dünyada kurulan ilk üniversite buradadır. Şanlıurfa’daki Harran Üniversitesi’de adını bu ilçeden almıştır.) ilçesi tarih boyunca büyük uygarlıklara beşiklik yapmış ve hatta tarihteki ilk üniversitelerden birisi olan Harran okulu da burada kurulmuştur.

Her ne kadar Harran okulu ve ekolu çok iyi biliniyor olsa da Harran’ın Emevilere bir dönem başkentlik yaptığı pek bilinmemektedir.

Emevilerin son halifesi ll. Mervan’ın annesi Kürt’tü ve hatta ll. Mervan’ın doğum yeri de Cizre’dir. Halife olduğunda Şam’da yoğun bir muhalefet ile karşılaştı. Emevilerin arasındaki en önemli güç olan Kays ve Kelb kabilelerinden Kays’ın desteğini alırken Kelb kabilesinin muhalefeti ve isyanı ile karşılaştı. Yani kuzey Arapların (Mudar), desteğini alırken onların geleneksel düşmanları ve rakipleri olan güney Arapların desteğini alamamış ve saltanatı bu iki kesimin rekabetine kurban olmuştur. Halbuki bir Emevi halifesinin hükümdarlığını sürdürebilmesi için bu iki kabilenin ortak desteğini almasına ihtiyaç vardı. Bu nedenle dönemi hem Emevi içi isyan ve hem de Abbasi isyanı ile mücadele halinde geçti. Ayrıca Kaderiye fikrine karşı olması da Kaderiyecilerin muhalefetine yol açmıştır. Geleneksel Emevi – Haşimi rekabeti de şiilerin muhalefetine ve Abbas oğullarını desteklemelerine yol açmıştır.

ll. Mervan, bıkmak usanmaz bir şekilde çalıştığından ve hayatı mücadele ile geçtiğinden “himar” yani eşşek lakabı ile lakaplandırıldı. Yalnız buradaki himar lakabı küçültmek için değil yorgunluk bilmeyen ve sürekli çalışan mücadele eden anlamında bir övgü olarak verilmiştir.

ll. Mervan, Şam’da daha fazla tutunamayacağını ve burada taraftarlarının az olduğunu görerek, güvenlik nedeniyle babasının da yaşamış olduğu ve taraftarlarının da yoğun olarak bulunduğu Harran’a çekilerek burayı kendisine merkez edindi. Belki de anne tarafındaki Kürtlerin de desteğini almıştır. Bu değişiklikten dolayı Şam’ın önemini yitireceğini anlayan Suriyeliler Halife’ye karşı ayaklandılar. Her ne kadar ayaklanmanın liderlerini yok etse de artık Emeviler arasına ihtilaf girmiş ve birlikleri dağılmış oldu.

Doğuda horasan ve İran topraklarında geniş bir şekilde yayılan Haşimi/şii/Abbasi isyanları ile devlet zayıflayacak, bu isyanı bastırmak için Irak’a gönderdiği ordu komutanının Süleyman b. Hişam’ın tarafına geçti. 747 yılındaki Abbasi isyanı güçlendi ve 750 yılında Büyük Zab ırmağı savaşında Mervan’ı bozguna uğratıp Irak ve Horasan topraklarını aldı. Mısır’a kaçan ll. Mervan burada Abbasilere karşı yaptığı savaşı kaybederek öldürüldü ve Emeviler tarihe karışmış oldu.

Bizim için olayın orjinalliği de Harran’ın bir dönem Emevilere başkentlik yapmış olmasıydı. Emeviler yıkılmamış olsaydı ikinci dönemlerinde Urfa bu devletin merkezi olacaktı…

İbrahim Halil ER