SORU: Hocam es-selamu aleykum.. Bir sorum olacaktı.
Hani biz meleklere: Âdem’e secde edin, demiştik; İblis hariç olmak üzere, onlar hemen secde ettiler. İblis cinlerdendi; Rabbinin emrinden dışarı çıktı. Şimdi siz, beni bırakıp da onu ve onun soyunu mu dost ediniyorsunuz? Oysa onlar sizin düşmanınızdır. Zalimler için bu ne fena bir değişmedir! Kehf 50
Bu ayette Allah c.c meleklere secde edin buyuruyor. Fakat iblis secde etmedi o cinlerdendi buyuruyor..
CEVAP
İblis’in Hz. Adem’e secde etmeyi kabul etmeyişinin sebebi, yaratılış aslına ve soyuna bakıp aldanmasıydı. O ateşin dumansız alevinden yaratılmıştı. Melekler ise asıl itibariyle nurdan yaratılmıştı. Adem de topraktan yaratılmıştı. Nitekim Müslim’in Sahih ‘inde Peygamberimizin şöyle buyurduğu nakledilmektedir: “Melekler nurdan yaratılmıştır. İblis dumansız alevden yaratılmıştır. Adem de size anlatılan şeyden yaratılmıştır.” Önceki ayet-i kerimeden İblis’in cinlerden olduğu açıkça anlaşıldığı gibi, bir diğer ayette de onun ateşten, Adem’in de çamurdan yaratıldığı açıkça anlaşılmaktadır. Yüce Allah’ın şu ayetinde olduğu gibi: “Ben ondan hayırlıyım beni ateşten yarattın, onu ise çamurdan yarattın.” (Sâd, 38/76).
Hasan-ı Basrî der ki: İblis bir göz açıp kırpacak zaman kadar dahi meleklerden olmamıştır. O cinlerin aslıdır. Nitekim Hz. Adem (a.s.)’de insanların aslıdır.
“O cinlerdendi.” Yani İblis’in isyan etmesinin sebebi cinlerden oluşu idi. O bakımdan meleklerin yaptığı gibi yapmadı. Bundan dolayı Yüce Allah “Bu bakımdan Rabbinin emrinden dışarı çıkmıştı.” buyurmaktadır. Yani Allah’a itaatin dışına çıkmıştır. Çünkü “fısk” çıkmak demektir. Taze hurma, kabuğundan dışarı çıktığı vakit bu tabir kullanılır. İşte bu buyruk onun fâsıklığmın (emrin dışına çıkmasının) cinlerden yani şeytanlardan oluşu dolayısıyla olduğunu göstermektedir. Cinlerin özelliği ise isyan ve emre itaat etmemektir. Buna sebep ise mayalarının kötülüğüdür. Kısacası Yüce Allah’ın: “O cinlerdendi” buyruğu İblis’in secde edenlerden istisna edilişinden sonra bir çeşit gerekçe durumundadır. Yüce Allah’ın “Bu bakımdan… dışarı çıkmıştı, “buyruğundaki “fe” harfi sebep bildirmektedir. Böylelikle onun cinlerden oluşunu fâsıklığına sebep göstermektedir. Çünkü melek olsaydı Rabbinin emrinin dışına çıkmazdı. Zira melekler cin ve insanların aksine Rabbin emrinin dışına çıkmaktan korunmuşturlar.
Bir başka ayet-i kerimede onun meleklerden olduğu şeklindeki ifade^ ile bu ayet çelişmemektedir. (Ve meleklere: ‘Adem’e secde edin’ dedik. İblis hariç (hepsi) secde ettiler. O ise, diretti ve kibirlendi, (böylece) kafirlerden oldu.Bakara 34) Çünkü melekler hakkında da insanların gözlerine görünmedikleri için “cin” tabiri kulanılabilmektedir (Cin görülmeyen, gözle varlığı tespit edilmeyen anlamındadır).
İblis’in meleklerden olmadığını gösteren delillerden birisi de şudur: Şanı Yüce Allah bu ayet-i kerimede İblis’in zürriyetinin, soyunun olduğunu tespit etmektedir. Meleklerin ise zürriyetleri, soyu sopu yoktur. O bakımdan İblis’in meleklerden olmaması gerekir.Ancak İblis’in meleklerden olduğunu açıkça ifade eden herhangi bir ayet-i kerime yoktur. Bütün ilgili ayetlerde, İblis’in secde edenlerden olmadığını secde edenlerden istisna yoluyla ifade edilmektedir. Bu istisnalar ise müfessir ve dilcilerin ittifakıyla munkatı’dır. Yani istisna edilen İblis, kendilerinden istisna edilen meleklerden cinsi itibariyle farklıdır. Bu da konu ile ilgili diğer ayetlerden açıkça anlaşılmaktadır. (Vehbe Zuheyli, Tefsirul Munir)
İbrahim Halil ER
