Hz. Ömer döneminde Medine’ye bir grup İranlı matematikçinin geldiği,
Hz. Ali’nin teklifi üzerine halifenin bunlardan, hazineden ödenecek ücret karşılığında bazı sahabilere cebir öğretmelerini istediği
ve ilk önce Hz. Ali’nin cebir öğrendiğini Harizmi kaydetmektedir.
HZ. ALİ’NİN ÇÖZDÜĞÜ BİR MATEMATİK PROPLEMİ 🙂
Hesapla alakalı nadir fıkhi meselelerden biri de Ali b. Ebi Tâlib’le ilgili olarak anlatılan şu meseledir: Şöyle ki birinde beş, diğerinde de üç ekmek bulunan iki kişi oturup ekmek yediler. Üçüncü biri de yanlarına oturup onlarla birlikte yemeye başladı. Yemek bittikten sonra bu adam onlara sekiz dirhem vererek “bunu, her-birinizden yediğim ölçüde aranızda paylaştırın” dedi. Üç ekmeği olan şöyle dedi: “O, yediğinin yarısını benim ekmeğimden yarısını da senin ekmeğinden yedi; bana yansını, dört dirhemi ver”. Diğeri de ona şöyle dedi: “Sana üç dirhemden fazlasını vermem. Benim beş ekmeğim olduğundan ben beş dirhem, senin de üç ekmeğin olduğundan sen de üç dirhem alacaksın”. Üç ekmeği olan, şeriatın karar vereceğinden başkasını kabul etmeyeceğine yemin etti. Hz. Ali’ye dava açtılar; O, üç ekmeği olana bir, beş ekmeği olana ise yedi dirhem verilmesine hükmetti. Üç ekmeği olan kimse bundan yakındı. Hz. Ali ona şöyle dedi: “Ekmekler sekiz tane, siz de üç kişisiniz.-Her biriniz üç ekmekten, bir ekmeğin üçte biri kadar eksik yemişsiniz. Bu durumda senin üç ekmeğinden geriye yalnız bir ekmeğin üçte biri kalmış olup diğer adam seninkinden ancak bu kadarını yiyebilmiştir. Senin arkadaşın da kendi ekme¬ğinden üç ekmekten bir ekmeğin üçte biri kadar azını yemiştir. Onun beş ekmeğinden ise geriye iki ekmek ve bir ekmeğin üçte biri kalmıştır. Bu da dirhem sahibinin yediği olarak yedi tane üçte bir eder. Sonuç olarak adam seninkinden bir ekmeğin üçte birini, onunkinden ise bunun yedi katını yemiştir. Dolayısıyla sen bir dirhem o da yedi dirhem hak etmiştir”.
EK
Günümüz şekline dönüştürürsek; 8 ekmek 3 kişi. Kişi başı 8/3 ekmek eder. 3 ekmeği olan kişi 8/3 yedi ise çıkartırsak 1/3 ekmeği kalır ki demek ki 1/3 ekmeğini diğer ikisine gitmiş. 5 ekmeği olan da 8/3 yediğine göre çıkartırsak (15-8)/3 ten 7/3 ekmeği diğer ikisi yemiş. Şimdi karşılaştırsak. 3 ekmeği olan 1/3 vermiş 5 ekmeği olan 7/3 yani birbirinin 7 katı, 8 dirhemi ise 3 ekmekli olan 1, 5 ekmekli olan 7 katından 7 alırsa tam hak sağlanır.
İbrahim Halil ER
