Mescid-i Aksâ’ya “İliya” veya günahlardan temizlenme yeri anlamında “Beyt-i Makdis” yahut “Beyt-I Mukaddes” adı da verilmiştir. Beyt-i Makdis, İbranice “bethammikdaş” kelimesinden alınan ilhamla kullanılmış olup “Mabed” anlamına gelir ve bununla Hz. Süleyman’ın mabedi kastedilir.
Kudüs’e ilk yerleşenler, Arapların ilk ataları olan Amalika kavmidir. Kudüs, Kenanilerin bir kolu olan Yebusilerce kuruldu. Bundan dolayı şehrin bir adı Yebus’tur. Bölge o zamanlar “Kenan diyarı” olarak da geçerdi. Daha sonra Yahudilerin başkenti oldu.
Beytülmakdis, yani kutsal ev Kudüs’te bulunmaktadır. Bugünkü Yahudilerin Süleyman Tapınağı dedikleri yerdir. Burayı ilk kez Hz. Davut (a.s) inşa etti. Fakat burayı oğlu hz. Süleyman (a.s) (m.ö. 957) bitirebildi. Abdullah b. Ömer (r.a.) in rivayet ettiği bir hadisi şerifte belirtildiğine göre; Süleyman aleyhisselam Mescid’i Aksa (beyt-i makdis)nın inşaasını bitirince Allah Teâlâ’dan üç dilekte bulunmuştur: Kendisinden sonra kimselere nasib olmayacak bir mülk ve saltanat, Allah’ın hükmüne uygun hüküm verme gücü ve kabiliyeti, Yanızca namaz kılmak niyetiyle Mescid-i Aksa’ya gelenlerin bağışlanması.
Hadisin devamında Hz. Peygamber’in şu açıklaması yer almaktadır: “Cenab-ı Hak, Süleyman’a bunlardan ilk ikisini vermiştir. Üçüncü dileğinin de kabul edilmiş olmasını umarım”2
Beytülmakdis m.ö. 586 yılında Babillerin Kudüs’ü alması üzerine tahrip edildi. Daha sonra Pers İmparatoru Keyhusrev (ll.Kyros) Babil’i ve Kudüs’ü aldı. Kyros, M.Ö. 538 yılında Yahudilerin Kudüs’e dönmelerine izin verdi. Böylece m.ö. 515 yılında Beytülmakdis tekrar yapıldı. Bölge daha sonra Büyük İskenderin (M.Ö.334) ardından Helenistik krallıklardan Mısır’daki Ptolemaislar ile Suriye’deki Selevkoslar’ın eline geçti. M.Ö.164 yılında burada Hasmonlu Hanedanı kuruldu.
ROMA DÖNEMİNDE KUDÜS
M.Ö: 63 yılında Roma tarafından alındı. Roma resmi makamları Kudüs’e yapılan hac ziyaretini iyi gözle görmediklerinden burayı daha sonra Titus m.s.70 yılında tahrip edecektir. Titus tarafından tahrip edilmiş olan Kudüs, M.s. 123 yılında Roma İmparatoru Hadrianus tarafından Aelia (İliya) adıyla bir Roma şehri olarak yeniden inşa edilmiştir. Bizans İmparatoru Justinianos (527-565) burayı tamir eder ve Meryem Bazilikasının inşa eder. 611 yılında Sasaniler burayı aldılar. (Kur’an’da Rum süresinde bu olay anlatılır. “Elif Lâm Mîm. Rumlar, yakın bir yerde yenilgiye uğratıldılar. Onlar yenilgilerinden sonra birkaç yıl içinde galip geleceklerdir. Önce de, sonra da emir Allah’ındır. O gün Allah’ın (Rumlara) zafer vermesiyle mü’minler sevinecektir. Allah dilediğine yardım eder. O, mutlak güç sahibidir, çok merhametlidir. Allah (onlara zafer konusunda) bir vaadde bulunmuştur. Allah vaadinden dönmez. Fakat insanların çoğu bilmezler.” Rum 1-6) 629 yılında Bizans imapatoru Herakleios burayı tekrar aldı. Bu olay Kuranda Rum suresinde geçmektedir.
1 Burada kastedilen İsra hadisini, Buhari, Bed’u’l-Halk, 6; Müslim, İman, 259, 264; Nesai, Salat, 10; Tirmizi, Tefsir, İsra suresi tefsiri, 2, 17; Ahmed ibnu Hanbel, III/148, IV/208, V/387,392,394’te rivayet etmiştir.
2 Nesai, mesacid 6: İbn Mace, İkame 196; Ahmed b. Hanbel II, 176.
İbrahim Halil ER
