Mezhepleri ve İslam tarihini incelediğimizde, içtihat ve yorumlarını ön plana alan, dini taasup yapmayan ve bölgelerindeki Müslümanların sorunlarına çözüm bulmaya çalışan mezhepler yararlı olmuştur. Fakat Harici ve Gulatı Şia gibi mezhepler aşırı siyasallaşarak Müslümanlar için sorun yaratmışlardır. Bunun dışında aşırı kelami konulara dalan, bidaatçı ve hurafeci mezhepler de sorun olmuşlardır.
Fakat günümüzde mezhep denilince genelde fıkhi mezhepler anlaşıldığından onlar, insanların karşılaştığı gündelik sorunlara İslami çözümler üretmesi açısından faydalı olmuş, İslam’ın insanların gündelik hayatına hakim kılmasını sağlamışlardır.
Bu anlamda mezhepler oluşmasaydı günümüz insanları kişisi sayısı kadar farklı görüşlere dalarlardı. Bugün dini ve fikri alanımız daha karmaşık olurdu. Çünkü bu mezhepler, naslardan hüküm çıkarma yöntemlerini geliştirdiler. Usul konusunu koydular. Herkesin kafasına göre yorum yapma değil, belli ilkeler doğrultusunda yorum yapmalarını ve yorum/hüküm çıkarma yöntemini ortaya koydular.
Belli konuları zamanında tartışıp çözerek, günümüzde aynı konuların sürekli tartışmasını engellediler. Böylece, fikir dünyamız berraklaşmış, daha başka sorunları çözmeye çalışmamıza vesile olmuş oldular.
Mezhepler, nasların sistemleşmesini ve uygulanabilirliğini, bir model ve devlet sistemi haline gelmesini sağladılar.
Mezhepler denildiğinde sadece ibadetler anlaşılmamalıdır. Onlar aynı zamanda hukuk, iktisat, devlet yönetimi ve uluslararası ilişkileri de kapsamaktadır. Bu alandaki sorunları çözdükleri gibi, bu konularda da doktrinler geliştirerek İslam’ın bir devlet yönetimi haline gelmesini sağladılar.
Mezheplerin yararları saymakla bitmez…
İbrahim Halil ER
NEDEN SADECE DÖRT MEZHEP?
Bazıları neden ehli sünnetin dört mezhebi var da daha fazla yok? diye sorarlar Aslında ehli sünnetin dörtten fazla mezhebi olmuştur. Bunların belli başıları şunlardır: 1. Evzai 2. Zahiri 3. İbni Ebi Leyla 4. İbni Şübrüme 5. Taberi 6. Buhari 7. Hasan Basri 8. Leys 9. Süfyan b. Uyeyne 10. Sevri Bu müçtehidlerin de görüşleri mezheptir.
Hatta Evzai’nin görüşleri yaklaşık 200 yıl Şam’ın resmi mezhebi olmuştur. Zahiri mezhebi Endülüste uzun süre hakim olmuştur. Ama zamanla bu mezheplerin tabileri kalmadı.
Bazı mezhepler de sağlam talebelere sahip olmadığından yayılmadılar. Bazıları da sistemleşmedi, usul ve programları oluşmadı bu nedenle kullanılabilir olmadı. Yani ehli sünnet mezhepleri aslında dörtten fazlaydı. Fakat günümüze sadece bu dört mezhebin usulu, programı gelebildi. Bu mezheplerin tabileri oluştu. Diğer taraftarı kalmamış olan mezheplerin içtihatları da dört mezhep içinde şaz görüşler veya makbul görüşler olarak varlığını devam ettirmiştir.
Not: mesela irak ekolunun tum görüşleri habefi mezhebi icine girdi.