Zazaların nereli oldukları ve kökenleri hakkında ihtilaf vardır. Onların Kürtlerin bir kolu olduğunu iddia edenler olduğu gibi, bağımsız bir ırk olduğunu söyleyenler de bulunmuştur. Bu konu tartışmalı olsa da genel kabul Kürdi topluluklardan olduğunu söyler. Buna rağmen kökenleri konusundaki tartışmaları ve görüşmeleri burada zikredeceğiz.
Horasanlıdırlar.
Hazar Denizi’nin güney batısında (Tahran’ın kuzeyinde) Deylem/Daylam bölgesinde, Pers öncesi halklardan bir topluluk yaşardı: Deylemliler/Daylamlılar!
İran’daki Büveyhoğulları Devleti’ni (932-1056) ve can hanedanlığını bunların kurduğu biliniyor.
Bu halk 13’üncü yüzyılda Moğol istilasından kaçarak Anadolu’ya geldiler. Anadolu’da yaşadıkları bu bölgeye kendi adlarını verdiler.
Zazaların akrabaları kimler?
Günümüz İran’ın Kuzey Horasan Eyaleti’nde Deylaman bölgesi vardır. Lahican, Siya, Kal, Koh, Mazendaran, Rast, Gibal, Pir Pulur, Fumen, Gerekerd, Gilan, Teberistan, Chalus, Kalar, Enzeli, Varemin, Bar, Tufem, Rudsa, Muvaz, Kohaman, Hasan Rud, Emurluh gibi yerlerde yaşayanlar Zazaların akrabalarıdır.
Konuştukları dil ise Zazacadır.
“Dersim’de Kökler” adlı kitabından yararlandığımız Ali Kara, İran’daki “Zazalar” konusunda araştırma yaptı. Anadolu’daki Zazalar konuşma, türkü söyleme, inanç, yaşam tarzı konusunda aynı olduklarını yazdı. Kadın-erkek eşitliğini; kadınların başlarını kapatmadığını, isimlerin doğa adları olduğunu gözlemledi. “Cem”lerine katıldı. Aslında Şamanizm’in, Zerdüştlüğün hala yaşatıldığını fark etti.
Zaza dilinin kökeni nedir?
Persler’in “Bisitun Kitabeleri”nde Deylemlilerin konuştukları dile “Zuzu” deniyor. “Zuzu” bugünün anlamıyla Zaza!
Kimi dilbilimcilerine göre bu dilin adı, Deylem’den türeyen “Dımılıce”dir.
Bu nedenle bilimsel sınıflandırmada bu dil ailesinin “Kuzeybatı İranî diller” grubunda yer aldığı belirtilmektedir.
Dil bilimcileri ve Zazalar, Zazaca/Dımılıce’yi bir dil olarak kabul eder.
Keza İranoloji dilbilimine göre de, Zazaca başlıbaşına bir dildir.
Kürdolojinin babası sayılan V. Minorsky; ve David Mc Kenze, Prof, Goiche Kojima, Susani, Oskar Mann ile Karl Hadank gibi bilim adamları Zazaca’nın bir Kürt lehçesi olmadığını kanıtlamışlardır.
Zazaca; eski dillerden Partça’nın devamı olarak kabul edilir
Fakat bazı Kürdologlar bu durumu kabul etmezler; Zazaca’yı Kürtçe’nin dört lehçesi arasında sayarlar. (alıntı. dersimlililerin kökeni, ali kara)
İbrahim Halil ER
Ferdi Aytekin
Dersimliler zazalarin atasi derler dogrumu hocam ? Şunni zazalar hep alevilikten dönmemi, yiksa baska kollarıda varmı sunni zazalarin geldigi sunni kolu ataları ? Bszilsrids diyirki bizim aslimiz yemenden gelme veysel karaniye kadar dayandiracaklar neredeyse ama ben eminim dersim alevisi oldugumuza eskiden, sebebi ise hep dede baba ata isimleri verildigi iicin eskiden çocuklara bizim ailenin yuzde sekseni son kuşak hariç başta HIDIR (hizir) , HASAN, HUŞEYİN VE ALİ. en cok bu siralamadaki gibi isimlerimiz tum amcalar dedeler onlarin babalari vs.buda ona drlalettir diye dusunuyorrum. Cunku ben zazalar harici hıdır ismi pek duymadim milyonda bir belki. Hıdır ismine dersim alevileri cok düskün, soyleki ben orda kalirken dilenciler bile “hıdir hurmetine bir sadaka ” diye dua ederdi para isterken, yani bizdeki gibi ALAH rizasi icin demezlerdi.
Vasıf Ay
Ferdi Aytekin abi burada Midyat Mihellemiler Hıdır ismini çok kullanıyor
Ibrahim Halil Er
Ferdi Aytekin Zerdüşt/Yezidi olan Deylaman halkı 873’te Müslüman oldu.
917’de ise Caferi Sadık mezhebini / Aleviliği kabul ettiler.
Kimi tarihçiye göre Zaza Aleviliği; Şii inancıyla, Zerdüştlüğün gelenek ve göreneklerinin bileşiminden oluşmuştur
Deylem, Hazar Denizi’nin batısındaki dağlık bölgenin tarihí adı. Doğusundaki Taberistan (bugünkü Mazenderan) batısındaki Gilan da geniş anlamla tarihí Deylem bölgesinin içine alınır. Dağlık bölgesi olduğundan Arapın istilasından korunmuş ve geç İslamlaşmıştır. Kethüdalar tarafından yönetilen Deylemliler 9. yüzyılında Zeyd mezhebin misyonerlik faaliyetinin sonucu Şiiliği kabul etmişlerdir. Arap tarihçisi İbn al-Athir Deylemliler için şöyle söyler: “Deylemliler Şii dinini benimsediler.”Müslümanlığa geçmeden önce bölge halkının çoğu Zerdüştçülük inancına mensuptu. 10. yüzyılda yaşamış Fars tarihçisi Hamza İsfahani: “Farslar Deylemliler için Taberistan Kürtleri, Araplarda Suristan Kürtleri ” derler diye bahseder. Deylemliler Sasaniler döneminden itibaren piyade olarak önemsenmiş ev Gazneliler ve Fatımiler gibi İslam devletlerinde de paralı asker olarak kullanılmıştır. Nizamül Mülk de Siyasetname eserinde Türkler ile Deylemlilerin asker ocaklarında kullanılmalarını tavsiye etmiştir. Deylemliler Büveyhoğulları ve Can Hanedanlığı gibi devleti kurmuşlardır. Deylem bölgesinin merkezlerinden Alamut kalesi İsmaililer kolu olan Nizarilereline geçince onların fedai olarak da kullanılmışlardır.
Ferdi Aytekin
Vasıf Ay mihellemi ne ? Yazarken bile zorlandım
Ibrahim Halil Er hocam anladıgim kadarıyla muslumanliga gecisleri zazaların alevilikle şiilikle başlamış. Sonra sunnilesmisler ezici cogunlugu galiba turkiyedeki gibi sünnıdir dunya genelimde zazalarında. Elazıgli bir otobus firmasi sahibi komsumuz vardi zaza, o diyordu yillar önce ben rusya taraflarına otobus seferleri yapardim gemcligimde o ulkelerde yollarda bir cok zaza koylerine denk gelmistim hemde terih boyunca yuzyillardir oranin zazalarilarmış dillerimizde ayniydi lehce olarak cok rahat diyalog kurabiliyordum komuşurken derdi. Hazsr havsazi kafkaslar demek merkez çıkış yerleri. Ne zamn sünnilesmis bunlar osmanli zamanimi selçuklu zamanimi.
Vasıf Ay
Ferdi Aytekin Abi “Mihellemi” yerli halk anlamına gelir.
Yani Arap olarak bilinen topluluk.
kökenleri 4500 yıl önce mardin çevresinde kurulmuş olan akad imparatorluğu’na dayanan topluluk. dilleri ise arapça’nın qıltu lehçesidir ve mıhellemice diye bilinir. ancak süryani kaynaklarınca, bu topluluğun aslen süryani ve hristiyan olduğu, dillerinin ve kökenlerinin arami olduğu söyleniyor.
Yani kısacası müslüman olmuş Süryaniler .
Bir seferinde Midyatta Süryani bir gümüşçüde telefonla konuşmasında mihellemilerin konuşmasına çok benziyordu.
Konuşmasını bitirince dedim konuşmanız buradaki Mihellemi konuşmasına çok benziyor dedi onlar bizden öğrendi.
Ferdi Aytekin
Zaten suryani dedikleri mardimdeki arap hristoyanlarmis yani hristiyanin arabı. Yoksa oyle ayrı bir ırk veya hristiyan mezhebi degilmis.ne suryani irki nede suryani mezhebi var hristiysnlıkta. Demekki o zamanlarin o bolgedeki araplari hristiyanmis sonra muslumanlasmislar.veya hem musluman hem arap aillelermi yerlestirilmis tarihte veya tatih boyincami onlar araplar orda vardi ikamet yerleriydi mardin merkez urfa merkez falan
Ibrahim Halil Er
Ferdi Aytekin suryaniler yakubi dir ve asur kokenlidir. Suryanice cok ilginc bir dildir. Bu arada Asurlular da Sami kökenlidir. Yani bu açılardan Araplarla akrabadır.
Ferdi Aytekin
Yakubi derken hocam ? Suryanilik ayri bir ırkmı ? Suryani inancida hiristiyanlığın farkli bir mezhep altkolumu ? Katolik ortadoks protestan bunlardan birine bağlimi vrva evangelistlik hibi bir karma birseymi yahudilere yakın bir yorumlanmis seklimi hristiyanlığın.
Keske onlarla sohbetleisrken dini detaylarina girsem sorular sorsaydım. Mardin merkezi eski mardini ev ev ölcerken. Gerci idildekiler genelde ermeniydi hocam hristiyan köyleri. Hatta bazilari bana diyordu biz hemseriyiz bizde adiyaman gerger ilcesinden buraya goc etmisiz, bende neden bu ucra yerlere geldiniz ki ? Oralar firat kenarı falan diye safca muhtarlarina falan, onlarda boynunu büküp susuyorlardi sonra dedeler iste gelmis zamaninda diyerek gecirtiklerinde anliyordum jeton bende düsmustu katledildikleri için canlarini kurtarmak icin o bolgeye gelip yerlesmisler. Cunku bizim oralarda anlatirlardi firat nehri kan akardi diye hep eline gecirsiklerini kesip suya atatlarmis guzel cocuklarida evlatlik alirlarmis cocugu olmayan aileler. Veya hizmetci olarak buyutmrk icin yaşlılara.
Ibrahim Halil Er
Ferdi Aytekin Suryanileri, hristiyanları burada tartışmanın anlamı yok.. Konumuz o değil… benim bu konuyla ilgili yazılmış yazılarıma bakarsan görürsün
Ferdi Aytekin
Haklisiniz hocam konu mecrasindan çıktı, özür
Vasıf Ay
Buyrun 507 sene önce, bu yöre Kird Beyleri nasıl Kürdistan ordusunda yer almışlar… Palu, Eğil ve Genç Kırd/Zaza’dırlar… Ama Raporda “Kürd Ümerası/Mirleri” olarak tanıtılmaktadır…
Kim demiş: Elazığ, Bingöl Kürdistan değil..!?
İDRİS- İ BİDLÎSÎ:
“Âmid-i Mahrûsa’nın(Sevgili büyük Diyarbekir’in) maslahatı için
bu fakiri(İdrisi Bitlisî),
Kasım Bey(Eğil Beyi),
Cemşîd Bey(Palu Beyi) ve
Sultan Ahmed Bey(Genç/Bingöl Beyi) gibi
birçok Kürd ümerâsıyla birlikte Palu serhadine gönderdiler.
Bütün Kürdistan ümerâsı ve aşiretleri büyük bir gaza için davet edildi.
Şaban ayının ortasında(921 / Eylül 1515), paşa beylerbeyi ferman gereğince hareket etti.
Zulkadir, Kayseriye, Sivas ve diğer yakın bölgelerin ümerâ ve askerlerini etrafına topladı.
İnşallahu Teâlâ Ergani ve Harpurt(Elazığ) civarında bütün Kürdistan ordusuna katılmış olacaklar.”
(TOPKAPI SARAYI MÜZESİ ARŞİVİ, NR. E. 1019).
Farsçadan Türkçe’ye Tercüme Muş Alpaslan Üniversitesi Akademisyeni “Vural Genç”..
(Kutbeddin Nurlubaş)
Mustafa Everdi
Horasanda da kürt aşiretleri var.
Ibrahim Halil Er
Mustafa Everdi evet
Şemsettin Özaykan
Niye Dersim dediniz
Onlar kendi konuştukları lehceye Kirmanci diyorlar
Bingöl zazaları Kırdki diyorlar
Biz onlara Dımıli diyoruz
Ibrahim Halil Er
Şemsettin Özaykan Ben demedim, alıntı yaptığım kitab bunu söylüyor.. kitabın adı dersimlilerin kökeni. Yine de dersim adını zaza olarak değiştirdim..
Şemsettin Özaykan
Ibrahim Halil Er
Şemsettin Özaykan
Resmi düşünceye yakındır
Ankaralılaştınız…
Ibrahim Halil Er
Şemsettin Özaykan Yalnız ankara onlara Türk diyor, biz öyle demiyoruz…
Şemsettin Özaykan
Ibrahim Halil Er
Kürt olmasınlar gerisi nafile