Mehmet Emin Resulzade’nin Mücadeleleri
1901 yılında “Millî Azatlık Hareketi” adıyla başlatılan millî direniş başarısızı oldu. 1911 yılında Mehmet Emin Resulzade öncülüğünde “Musavat” partisi kuruldu. Bu parti ile Azerbaycan milli mücadelesinin siyasi yönü ortaya çıkmıştır. Azerbaycan’ın üç ideali, “Türkleşmek-İslamlaşmak-Muasırlaşmak” olmuştur. Bu idealleri renklerle sembolize etmiş ve böylece Azerbaycan bayrağının üç temel rengi oluşmuştur.
Mehmet Emin Resulzade’nin önderliğinde Millî Azerbaycan Şurası’nda 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’ni kurdu. Türk tarihinde Cumhuriyet rejimini benimseyen ilk devlettir. Azerbaycan’ı ilk tanıyan Osmanlı Devleti olmuştur.
Bunun üzerine Ermeniler, 1918’de Bakü’yü alarak, burada büyük bir katliam gerçekleştirdiler. Azerbaycan’ın yardım istemesi üzerine Enver Paşa’nın talimatı ile kardeşi Nuri Paşa komutasında 15 bin kişilik Kafkas İslam Ordusu 15 Eylül 1918’de Bakü’yü kurtardı.
Mondros Mütarekesi’nden sonra Osmanlı kuvvetleri anlaşma gereği Azerbaycan’dan çekildiler. Osmanlı kuvvetlerinin çekilmesinin ardından bölgeyi İngiliz kuvvetleri işgal etmiştir (Kasım 1919). Ruslar, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasını kabullenememişlerdir. Azerbaycan’ın başkenti Bakü’yü Anadolu’daki Türklerin istiklal mücadelesine destek veriyor bahanesi ile işgal etmişlerdir (27 Nisan 1920). Ardından “Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti” kurulmuş, Azerbaycan, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin 15 cumhuriyetinden birisi hâline gelmiştir.
M. Emin Resulzade, Moskova’ya götürülerek hapse atılmış, 1922’de Türkiye’ye göç etmiştir. 30 Ağustos 1991’de SSCB’nin dağılmasıyla bağımsızlığını yeniden elde etmiştir.
İbrahim Halil ER
